Spierbevangenheid, ook wel maandagziekte genoemd. Deze naam geeft aan waar het probleem vandaan komt. Vroeger werkten de boerenpaarden op het land, maar op zondag niet. Als de boer ze dan wel dezelfde hoeveelheid voer gaf dan ontstonden er op maandag problemen. De paarden begonnen te zweten, kort te stappen of wilden zelfs helemaal niet meer lopen.

Reguliere visies op spierbevangenheid:

"De achtergrond was dat de spiercellen de grote hoeveelheid brandstof aangeboden op een rustdag opslaan en op de eerstvolgende werkdag op een ‘luie’ manier verbruiken; geen volledige verbranding van suikers tot water en koolzuur, maar een onvolledige verbranding (want er is toch genoeg energievoorraad) tot melkzuur. Iedereen kent wel het effect van melkzuur, want deze stof is het die ook ons spierpijn bezorgt. Door de enorme spiermassa’s van de rug- en broekspieren van het paard kunnen grote hoeveelheden melkzuur veel pijn veroorzaken."

"De energie uit het voer wordt dan opgeslagen als "reserve energie", voor als er weer arbeid verricht moet worden. Om te kunnen worden gebruikt voor het bewegen, moet de opgeslagen energie eerst verbrand worden. Deze verbranding vindt onder normale omstandigheden plaats door gebruik te maken van zuurstof dat in de spieren aanwezig is. Als er echter heel veel reserve energie moet worden verbrand, is er niet voldoende zuurstof en vindt de rest van de verbranding zonder zuurstof plaats. Bij deze vorm van verbranding wordt zuur gevormd dat de celwanden kapot kan maken. U kunt het gevoel bij uw paard dan het beste vergelijken met ernstige spierpijn bij uzelf.

Een goede praktische regel om maandagziekte of spierbevangenheid te voorkomen is dan ook om een paard op een rustdag slechts de halve hoeveelheid krachtvoer te geven. Indien het paard toch last heeft van maandagziekte, dan is het voedingssupplement Smooth Locomotion op basis van Chinese kruiden een goede optie."

Aldus een aantal gerenommeerde bronnen op internet.

Onze visie op maandagziekte

Paarden hebben van nature een grote adaptogene capaciteit. Ze kunnen goed omgaan met wisselende omstandigheden; periodes van overvloed wisselen periodes van schaarste af. Met dit gegeven werken de genen van paarden!

In een periode van overvloed (meestal de zomer met relatief koolhydraatrijke gewassen) wordt een teveel aan glucose opgeslagen in de vorm van glycogeen (in spieren en lever) en vetreserves. De intake is hoger dan hetgeen het paard verbruikt en zijn lichaam is ingesteld op "zuinig omgaan met energie". Dus wordt er een reserve aangelegd voor de periode van schaarste.

Krachtvoer geeft meestal vrij veel snel verteerbare koolhydraten waardoor er in zeer korte tijd grote hoeveelheden glucose vrijkomen. Een veel groter aantal dan wanneer een paard vezelrijke gewassen in de natuur eet gedurende de zomer. Hierdoor zullen de glycogeen voorraden sneller vol zijn en wordt er veel eerder overgegaan op de opslag in vetreserves. Bovendien geeft deze snelle stijging van glucose een reactie van de alvleesklier door veel insuline te produceren. Insuline heeft immers als taak de bloedsuikerspiegel (glucose) te reguleren.

Onze hedendaagse manier van voeren (lees: veel krachtvoer en weinig ruwvoer) geeft het paardenlijf het signaal van een eeuwig durende "zomerperiode". Er zijn geen perioden meer van schaarste. De dagelijkse overvloed gaat op die manier het cel metabolisme beïnvloeden. De continue overvloed leidt tot hypoglycaemie, hyperglycaemie, hyperinsulinemie, hoge urinezuur spiegels, hoge lactaat waardes, verstoorde pH, verstoorde darmflora, disbalans in mineralenhuishouding, verstoorde ontgifting, … kortom tot maandagziekte. Is het toevallig dat een van de symptomen van een sterke hypoglycaemie stijfheid is?

Glycogeen stapeling wordt gezien als een van de oorzaken van tying up. Er zijn enzymen nodig om glycogeen weer om te zetten in glucose. Voor een goede enzymwerking zijn mineralen en een juiste pH noodzakelijk.

Bij een verstoorde darmflora (als gevolg van het voerbeleid) zal de pH veranderen waardoor de enzymatische processen aanzienlijk vertragen. De verstoorde flora bemoeilijkt tegelijkertijd de opname van mineralen. En deze mineralen zijn nu juist nodig om de bloedsuikerspiegel te reguleren, de pH te herstellen, afvalstoffen af te voeren, cel schade te herstellen en glycogeen terug om te zetten in glucose.

De verbranding van vet kan alleen plaatsvinden met behulp van zuurstof! Een aerobe (= zuurstofrijke) verbranding is een langzame verbranding die echter veel energie oplevert. Een aerobe verbranding geeft geen lactaat (melkzuur). Een anaerobe (= zuurstofarme) verbranding geeft echter wel lactaatwaardes. Een hoge lactaatspiegel geeft een lage pH, dus verzuring. Een paard met tying up heeft hoge lactaatwaardes, draait dus zuurstofarm en zal daarom nooit in staat zijn vet te verbranden. Je breekt je spieren af om daar glucose van te maken (gluconeogenese).

Stress zorgt voor een anaerobe verbranding (zuurstofarme) van glucose in de cel waarbij lactaat vrijkomt (denk aan de situatie met de leeuw). Bij de anaerobe verbranding komen altijd vrije radicalen vrij; dit betekent extra cel schade. Stress geeft echter ook verhoogde cortisol spiegels. Cortisol provoceert een insulineresistentie in de periferie en afbraak van weefsels. Dit leidt weer tot meer afvalstoffen.

Melkzuur zorgt ervoor dat de pH verlaagt. Hierdoor worden de spiercellen zuurder en zullen er een aantal kapot gaan. Dit geeft weer afvalstoffen die afgevoerd moeten worden. Hierbij komen enzymen, die normaal alleen in spiercellen zitten, nu in het bloed terecht. In ernstige gevallen komt ook myoglobine in het bloed terecht. Deze stof is giftig voor de nieren van een paard. Myoglobine moet worden uitgescheiden om het uit het lichaam te krijgen, het kan niet worden afgebroken. Hierdoor verkleurt de urine dan koffiebruin.

Stijve en stramme spieren zijn meestal het gevolg van een te veel aan melkzuur in het lichaam. Als alle lichaamsprocessen goed functioneren wordt melkzuur via het bloed afgevoerd naar de lever waar het vervolgens afgebroken wordt. Onvoldoende afvoer c.q. afbraak kan leiden tot spiervermoeidheid, spierstijfheid en uiteindelijk tot spierbeschadiging en zelfs nierbeschadiging.

Glycogeen stapeling in de spieren zorgt voor het uitzetten van de spiercellen. Hierdoor worden de bloedvaatjes in de spieren als het ware dicht gedrukt. De doorbloeding wordt minder goed. Dit heeft effect op de zuurstof aanvoer en op de melkzuur afvoer!

Door de hoge bloedsuikerspiegels gaat glucose reageren met hemoglobine. Het gevolg hiervan is dat de ontgiftingscapaciteit daalt (door het ATP tekort). Door de hoge cortisol spiegels zien we bovendien een verhoogde afbraak van spierweefsel, wat je vaak ook terugziet in de bloedwaardes. Dierenartsen nemen vaak een bloedmonster om te kijken in welke mate er sprake is van de verhoging van spierenzymen. Dit is een indicatie van de ernst van de spierbevangenheid.

Daarnaast gaat glucose reageren met lichaamseigen aminozuren en worden er AGE’s gevormd. Deze eiwitten verliezen hierdoor hun functie voor normale lichaamsprocessen, ze vormen dwarsverbindingen in bindweefselstructuren waardoor deze hun flexibiliteit verliezen. En ze veroorzaken een verhoogde aanmaak van stikstofoxide en van de vrije radicalen druk. Gevolg cel schade. Schade geeft verdere verzuring. Deze dwarsverbindingen in bindweefsel structuren zie je ook vaak bij zomereczeem en EMS. Het zijn de stugge dikke "verharde" plakkaten achter bovenop de lendenen, bij de schouder en vaak de bovenlijn van de hals.

Samengevat

Te hoge koolhydraten intake => insuline resistentie => anaerobe verbranding => hoge lactaatwaardes => verstoorde ph => verstoorde enzymwerking => verstoorde ontgifting (capaciteit laag) => stapeling verzurende afvalstoffen => cel schade => maandagziekte of spierbevangenheid.

Behandel opties

Laat altijd eerst een dierenarts komen en laat hem/haar de diagnose stellen! De symptomen van Maandagziekte lijken op het eerste gezicht op die van een koliek of van een Atypische Myopathie.

Stop met het voeren van krachtvoer en geef alleen ruwvoer. De verzurende werking van krachtvoer zal de zaak niet verbeteren. Bovendien heeft het paard geen krachtvoer nodig, in deze omstandigheden zal dat eerder averechts werken. Vezelrijk ruwvoer in plaats van zetmeel en koolhydratenrijk voer heeft het paard nu nodig!

Zet Manuele Lymfe Drainage (MLD) in om de afvoer van de overtollige afvalstoffen te stimuleren. Dit is een speciale massage techniek waarbij de lymfeklieren, -knopen en -banen als het ware "aangezet" worden. MLD zorgt ervoor dat de lymfe-afvoer-capaciteit vergroot wordt met 50 tot 80%. Door het gehele lymfesysteem te activeren zal een paard zich snel prettiger voelen, ook al omdat MLD parasympatisch werkt en de zaak ‘tot rust’ brengt.

Warme lijnzaad pakkingen op pijnlijke plekken zoals rug, lendenen en kont; hierdoor trekken schadelijke afvalstoffen via de huid uit het lichaam. Bovendien is het verzachtend en prettig voor het paard.

Veel groene leem c.q. klei geven. Klei voert afvalstoffen uit de darm af, helpt de lever bij de ontgifting en bevat basische mineralen die bij verzuring neutraliserend werken. Bovendien levert klei een prachtige bijdrage aan een goede darmflora.

Zorg voor ruim voldoende mineralen, zodat het paard zijn zelf herstellend vermogen terug krijgt. Bovendien heeft het paard deze nu ook nodig om de pH te reguleren, de schade te herstellen, te ontgiften, de enzymwerking te herstellen, tekorten aan te vullen, etc.

Je kunt mineraal-supplementen inzetten maar je kunt ook kruiden geven. Let bij supplementen goed op de vorm (oxide, chelaat, orotaat, etc.) en op de verhoudingen! Door kruiden te geven weet je dat je paard zelf kan reguleren wat het opneemt. Bovendien zitten er in kruiden ook nog secundaire plantenstoffen die erg nuttig zijn. Mineraalrijke kruiden zijn o.a.: brandnetel, duizendblad, zevenblad, heermoes, braam en moerasspirea. Let op: niet langer dan 4 weken dezelfde kruiden geven, regelmatig wisselen is beter.

Magnesium zorgt voor ontspanning van spieren. De hoge melkzuur gehaltes zorgen voor spiersamentrekkingen c.q. kramp. Om de spieren weer te laten ontspannen is magnesium onontbeerlijk. Suppleer voldoende extra magnesium. Geen calcium suppleren, ook niet in een combinatiepreparaat! Calcium zorgt namelijk voor nóg meer aanspanning.

Antioxidanten zoals vitamine E en selenium spelen een positieve rol bij de afvoer van afvalstoffen en het voorkomen van nog meer schade.

Zorg voor frisse buitenlucht. Ademen is ook een manier om de pH te reguleren, dit gebeurd door middel van zuurstof. In een dichte warme stal lukt dit minder goed dan in de zuurstofrijke frisse buitenlucht. Liever een deken op voor de warmte dan geen buitenlucht.

We streven naar een aerobe (zuurstofrijke) verbranding waarbij er geen lactaat vrij komt. Hiervoor kun je ook olijfblad of -knop (Olea Europea) in zetten. Olea trekt zuurstof rechtstreeks de cel in. Je kunt Olea Europea als gedroogd blad geven maar ook als gemmo preparaat.

Leg een grote wilgentak in de paddock. Laat het paard hier aan knabbelen. In wilg zitten goede stoffen (flavonoïden, vitamine C, kalium, silicium en salicylzuur) die het proces ondersteunen. Bovendien heeft het paard wat afleiding.

Wanneer een paard weer een beetje kan bewegen kun je hem daar ook toe uitnodigen. Rustig langzaam bewegen is belangrijk. Geen intensieve beweging, dan wordt er namelijk alleen maar meer verstoord. Bij langzaam bewegen worden alle systemen aangezet die te maken hebben met ontgiften. Bovendien kan er dan weer op de aerobe manier ATP gemaakt worden.

Vermijd stress! Stress zet anaerobe processen in werking, verhoogt de lactaat, verlaagt de pH, verhoogt cortisol spiegels en leidt tot "gedoe" met de bloedsuikerspiegel. Zorg voor de juiste epigenetische omgevingsfactoren zoals: sociaal contact, ruimte, beweging, etc. Dit geeft een paard rust en reguleert zijn stress-assen.

NIET DOEN: gelijk lever stimulerende kruiden inzetten! Omdat de afvalstoffen niet afgevoerd worden heeft het geen zin om de lever te stimuleren. De afvalstoffen staan zeg maar al in vuilniszakken bij de straat maar de vuilnisauto haalt ze niet op. Dan moet je eerst vuilnisauto’s regelen voordat je nog meer zakken bij de weg zet! Pas als de afvalstoffen goed afgevoerd worden kunnen lever stimulerende middelen ingezet worden. Mariadistel kan eventueel wel worden ingezet omdat deze de lever ondersteunt en blijven ondersteunen met Manuele Lymfe Drainage massages.

De schade die is ontstaan aan spierweefsel kan weer worden hersteld met zwavel (MSM) en kiezelzuur (silicium). Uiteraard is voor herstel ook eiwit nodig. Eiwit uit vezelrijk ruwvoer is hiervoor uitstekend geschikt.

Belangrijke factoren ter voorkoming van spierbevangenheid: op paard afgestemde beweging, neem ruim de tijd om uit te stappen na intensieve beweging (afvoeren lactaat), spoel na beweging nooit de benen af met koud water (er ontstaan dan gallen door fibrotisering van weefsel en een verstoring van de afvoer van gifstoffen), voeding in afstemming met type paard en de hoeveelheid beweging, zorg voor sociaal contact voor het paard (aanmaak endorfines), vermijden van chronische stress, voldoende dagelijkse beweging, etc.

Dit is slechts een voorbeeld van hoe wij naar aandoeningen kijken. We pretenderen niet volledig te zijn in dit voorbeeld. En het is ook niet als concreet behandelplan bedoeld voor ieder paard met spierbevangenheid. Ieder paard is uniek zo ook zijn gezondheidsstatus.